نقش دولت در توسعه مشاوره مدیریت کشور

نقش دولت در توسعه مشاوره مدیریت کشوردولتها درنقش کارفرما متولی توسعه کشور، می توانند در راستای توسعه ملی به ایجاد نهادهای مشاوره مدیریت بپردازند. بسترسازی، بازارسازی و نظام سازی سه عامل بسیار مهمی هستند که دولتها می توانند با فراهم کردن زمینه تحقق این عوامل، نقش بااهمیتی را در ایجاد نهادهای مشاوره مدیریت ایفا کنند. مقاله زیر در حقیقت مقدمه ای است برای دعوت به تفکر و نقطه آغازی است برای حصول توافق درباره یک مدل و چهارچوب فکری در زمینه نقش دولت در توسعه مشاوره مدیریت در کشور.

دولت و مشاوره مدیریت رابطه ای چندجانبه و متقابل دارند. همچنان که مشاوران به عنوان عامل توسعه می توانند کمک موثری برای ایفای نقش دولت باشند، دولتها نیز در این ارتباط دو نقش اساسی دارند:

۱) در نقش کارفرما؛

۲) در نقش متولی توسعه کشور.

دولت به‌خصوص در یک نظام دولت سالار بزرگترین بازار کار صنعت مشاوره در کشور است. در کشور ما بیش از ۸۰ درصد از سازمانها دولتی هستند. گذشته از این، توزیع امکانات در دو بخش دولتی و خصوصی نیز متناسب نیست. به عنوان مثال ۲۶ درصد نیروی کار سازمانهای دولتی را افراد دانشگاه دیده تشکیل می دهند در حالی که این نسبت در شرکتهای خصوصی سه درصد است. بنابراین، در کشور ما باتوجه به بافت دولت، سازمانهای دولتی بخش قریب به تمام بازار مشاوره مدیریت را تشکیل می دهند.

دولت در نقش متولی امر توسعه نیز وظیفه اساسی و قابل توجهی در توسعه نظام مشاوره مدیریت در کشور به عهده دارد. این نقش دولت کمتر مورد توجه بوده و دولت خود را تاکنون بیشتر در موضع کارفرما دیده است. پرسش اساسی این است که دولت برای ایفای چنین نقشی چه باید بکند؟ به عبارت دیگر، انتظارات مشاوران مدیریت از دولت برای توسعه امر مشاوره در کشور چیست؟ موضوع این مقاله پاسخی به این پرسش اساسی است.

● نقش دولتها در توسعه ظرفیت مشاوره مدیریت

دولتها به دلیل رسالتی که در توسعه ملی به عهده دارند به ناچار نقش قابل توجهی در توسعه مشاوره ایفا می کنند. آمار و ارقام بیانگر این واقعیت است که رابطه ای مستقیم بین توسعه ظرفیت مشاوره مدیریت و توسعه کشورها وجود دارد. بازار جهانی مشاوره مدیریت بسته به حوزه شمولی که برای آن مــی توان قائل شد بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیارد دلار برآورد می شود.

از این میزان همان طور که در شکل شماره یک مشاهده می شود حدود دو سوم اختصاص به کشورهای آمریکا و اروپای غربی داشته و باقی کشورها فقط یک سوم این بازار را شامل می شوند. نرخ رشد بازار مشاوره مدیریت در کشورهای در حال توسعه بالاست. این کشورها عمدتاً در اروپای شرقی و مرکزی، آسیای حوزه اقیانوس آرام، آمریکای لاتین و آفریقا قرار دارند. نرخ رشد بازار در کشورهای پیشرفته پایین و در حد اشباع است.

اهمیت ظرفیت سازی مشاوره مدیریت در توسعه ملی تا جایی است که دولتهایی که توسعه را فراتر از تاسیس راه جاده سد و کارخانـه می نگرند و آن را انسان محـور می‌دانند، افزایش ظرفیتهای نرم افزاری و مغزافزاری را به عنوان راهکار توسعه ملی اتخاذ می کنند. اقدامات کشورهای اروپای شرقی در این زمینه از پایان دهه ۸۰ یعنی از هنگام تغییر رژیـم سیاسی این کشورها مثال روشنـی در این ارتباط است.

این کشورها برای جبران عقب ماندگیهای گذشته و توسعه سریع خود که دغدغه و موضوع اساسی کشورهای اروپای غربی و سازمان ملل نیز بود در کنار خصوصی سازی، توسعه ظرفیت مشاوره مدیریت را به عنوان راهکار توسعه بهره وری در دستور کار خود قرار دادند. مبنای این اقدام، باور به این اصل است که خصوصی سازی به تنهایی نمــی تواند موجب افزایش بهره وری سازمانها گردد و لازم است مشاوران مدیریت در نقش عوامل تحـــول به پشتیبـانی مدیران بیایند. مرکز بهره وری ژاپن نیز برای حمایت و پشتیبانی از سرمایه گذاریهای انجام گرفته ژاپن در کشورهای اروپای شرقی تاکنون شعبه های زیادی در این کشورها تاسیس کرده است.

● سطوح انتظارات از دولت

برای ایجاد نهادهای مشاوره مدیریت و توسعه آنها در کشور باید به ایجاد شرایط مساعد اندیشید و نه اتخاذ یکی دو تصمیم خاص. سینگر فیلسوف آمریکایی می گوید میوه بلوط حاصل درخت بلوط نیست، بلکه حاصل یک شرایط تولیدی است که درخت یکی از عوامل لازم برای ایجاد آن شرایط است. مجموعه عواملی که شرایط مساعد برای توسعه نظام مشاوره در کشور را ایجاد می کند از نظر ماهیت در سه سطح قابل تفکیک هستند:

۱) بازارسازی؛

۲) بسترسازی؛

۳) نظام سازی.

هر کدام از این سطوح، شرط لازم برای ایجاد سطح بعدی است. به عبارت دیگر، ابتدا باید به توسعه بازار مشاوره اندیشید. مشاوره از آن نوع خدماتی نیست که برایش تحت هر شرایطی تقاضا وجود داشته باشد. میزان این تقاضا تابع شرایطی است که ایجاد آن از وظایف دولت است. در صورت توسعه بازار، توسعه مشاوره در سطحی دیگر نیازمند بسترسازی است، تا تحت آن زمینه رشد و توسعه مشاوره فراهم گردد. در سطح سوم، دولت وظایفی برای ایجاد شرایطی سالم و مساعد برای ادامه کار مشاوره مدیریت به عهده دارد. بنابراین، انتظارات از دولت را می توان در قالب هرم نقشها در سه سطح در شکل دو مطرح ساخت.

‌● بازارسازی

مشـاوره مدیریت مانند هر کسب و کار دیگری برای توسعه خود نیازمند تقاضاست. دولت به عنوان بزرگترین کارفرمای مشاوره در کشور و همچنین به تبع وظیفه ای که در توسعه ملی به عهده دارد می تواند نقشی اساسی در تعمیق و گسترش بازار برای مشاوران مدیریت ایفا کند.

در این سطح، دولت شرایطی را فراهم می‌کند که تحت آن، فرصت کار مشاوره در کشور ایجاد می شود. حاصل این آمادگی ایجاد یک چشم انداز و تلاش همه عوامل دولت در همسویی با آن است. دو عامل به شرح زیر در ایجاد و توسعه بازار مشاوره مدیریت اساسی هستند که تامین آنها از وظایف دولت به شمار می رود:

الف) ثبات: یکی از شروط اساسی برای بقا و حیات مشاوره ثبات در اوضاع سیاسی و اقتصادی کشور است. اگرچه بی ثباتی و بلاتکلیفی در سیاستها و تصمیم های دولت مشـکل اسـاسی برای کلیه صنایع به حساب می آید ولی مشاوره و آموزش مدیریت بیش از غالب صنایع از این امر تاثیر می پذیرد.

مدیران در شرایط عدم قطعیت عملیات جاری خود را متوقف نمی کنند بلکه شروع برنامه های توسعه خود را به تعویق می اندازند.

ب) فرهنگ:یک تحقیق تطبیقـی(۲) نشـــــان می دهد که مدیران ایرانی در فرایند تصمیم‌گیری خود بیش از مشاوره به افکار عمومی اتکا دارند. این تحقیق که فرایند تصمیم‌گیری مدیران در کشورهای مختلف را مورد بررسی و تاثیرگذاری چندمنبع اثرگذار را مطالعه کرده است، بیانگر این واقعیت است که مدیران ایرانی به استفاده از مشاور کمتر از سایر منابع اعتقاد دارند.

در حالی که استفاده از مشاور در تصمیم گیریهای مدیران آمریکایی در راس منابع مورد تحقیق قرار دارد. برای توسعه تقاضا و ایجاد بازار کار مشاوره مدیریت، دولت باید کار فرهنگی کند. در این ارتباط دو عامل اصلی بیش از سایر عوامل فرهنگی در توسعه بازار مشاوره نقش دارند:

۱) خردگرایی : مایه اصلی کار مشاوره خرد است. مشاور فکر می فروشد.

بنابراین، توسعه تقاضا برای مشاوره رابطه مستقیمی باارزش تفکر در نزد کارفرما دارد. حاکمیت خرد در کار و ارزیابیها و بهادادن به تفکر در عمل و نه در حرف و بیان، مستلزم مقابله با حاکمیت تعصب، شانس و خرافات در تصمیمات است. این از وظایف دولت و برنامه های فرهنگی اوست و کاری نه آسان که بسیار دشوار و زمــان بر است و لازم است با دقت و حوصله به آن پرداخته شود. به قول برتراند راسل بسیاری از انسانها ترجیح می دهند بمیرند ولی فکر نکنند«(۳).

۲) تغییر پذیری : یکی از گرفتاریهای کشورهای جهان سوم، عدم آمادگی تطبیق با شرایط عصر حاضر است که مهمترین مشخصه آن شدت تغییرات است.مسئله تغییرپذیری در سازمانها از آنچنان اهمیتـــی برخوردار است که آن را می توان یکی از شاخصهای اصلی سلامت سازمانی به حساب آورد. شرکت موتورلا« ظرف چهار سال ۲۴ بار در ساختار سازمانی خود تغییر داده است.

مقایسه این مورد با سازمانها و وزارتخانه های ما بیانگر وجود ظرفیت بسیار پایین تغییرپذیری در سازمانهای کشور است. آماده سازی سازمانهای دولتی و مهمتر از آن باورهای مدیران ارشد آنها به عنوان بزرگترین بخش بازار مشاوره مدیریت به پذیرش تغییر یکی از وظایف دولت در جهت توسعه بازار مشاوره است. مشاور عامل تحول است؛ در محیطی که مدیران نقش خود را اداره وضع موجود ببینند و سازمان خود را با دنیای رقابت جدا فرض کنند نیازی به تحول و در نتیجه مشاور نخواهند داشت.

● بستر سازی

دولت با ایفای نقش پشتیبانی کمک به ایجاد شرایطی می کند که تحت آن توسعه نظام مشاوره مدیریت برای پاسخ گویی به بازار ایجاد شده تسهیل گردد. حاصل تلاشهای دولت در این سطح، ایجاد زمینه ای هموار و روان برای ایجاد و توسعه نهادهای مشاوره در کشور است. دولت با به رسمیت شناختن مشاوره مدیریت به عنوان یک حرفه موثر در توسعــــه کشور ملزومات رشد آن را فراهم می سازد. عوامل تشکیل دهنده این سطح عبارتند از:

▪ قوانین و مقررات : دولت هم در نقش کارفرما و هم به عنوان متولی توسعه باید در قوانین و مقررات موجود در جهت توسعه استفاده سازمانهای دولتی از مشاور و همچنین ایجاد شرایط مناسب کار مشاوران تجدیدنظر کند.

مشاور مدیریت در قانون موجود مالیاتی کشور در ردیف مشاوران املاک دیده شده است.

▪ امکانات زیربنایی : می باید زمینه دسترسی و امکان تامیـن منابع لازم برای توسعه مشاوران مدیریت مانند کتاب، مجله، نرم افزار، اینترنت سریع، ماهواره و شرکت در کنفرانس های بین‌المللی فراهم شود که بعضا برای مدیران دولتی میسر است.

▪ توجه به توسعه مشاوره در برنامه ریزیهای توسعه: این مقوله در قالب یکی از اهداف برنامه می باید در دستور کار برنامه ریزان قرار گیرد تا به صورتی منسجم برای توسعه نظام مشاوره کشور برنامه ریزی شود. برنامه ریزی تامین کارشناسان مورد نیاز از طریق برگـــزاری دوره های آموزشی در دانشگاهها و پیش بینی بودجه استفاده دستگاههای دولتی از مشاور، مثالهایی در این ارتباط هستند.

● نظام سازی

پس از ایجاد بازار و بسترسازی برای رشد مشاوره، دولت نقش دیگری در سامان دهی مشاوره به عهده دارد. حاصل تلاش دولت و جامعه مشاوران کشور در این سطح ایجاد یک بازار هوشمند است که در قالب آن مشاور با کارفرما و دولت رابطه ای سازنده و برد - برد داشته و مشاوره در قالب یک نظام منسجم ظرفیت بالایی برای حل مشکلات برسر راه دارد. صنعت مشاوره مدیریت برای اینکه بتواند به عنوان یک جامعه حرفه ای در قالب یک کسب وکار فعالیت کند، از یک طرف نیازمند قانونمندسازی صنعت و محیط آن است و از طرفی دیگر، نیازمند تدوین استانداردها، اخلاق حرفه ای و چگونگی تعیین صلاحیت و کدهای لازم در قالب نظام مشاوره مدیریت است.

نکته حائز توجه در این سطح حساسیت خاص نقش دولت در شکل گیری نظام مشاوره است. دولت به عنوان عمده ترین کارفرما لازم است درتنظیم شرایط و سیاستهای ارجاع، تحویل و ارزیابی کار با نظام مشاوره هماهنگ عمل کند تا مانـع از اختلال در کار نظام و آشفتـه سازی بازار گردد. دولت در نقش متولی توسعه نیـز می باید بااتخاذ سیاستهای همسو در جهت توسعه نظام در درون خود به تقویت نظام مشاوره مدیریت کمک کند.

دولت باید از مداخله مستقیم در شکل دهی نظام حرفه جداً خودداری کند و این مهم را به اعضای حرفه بسپارد. عامل اصلی در ایفای نقش نظام سازی دولت موثرند:سیاستگذاری نقش سیاستگذاری در تقویت بنیانهای مشاوره مدیریت در کشور بسیار مهم است. اتخاذ سیاستهای ناهماهنگ در این ارتباط توسط دولت و بی توجهی دولت به وظیفه توسعه ای خود در ارتباط با توسعه نظام مشاوره، در حال حاضر یکی از علل اساسی عقب ماندگی جامعه مشاوران کشور است. ذیلاً به نمونه ای از سیاستهایی اشاره می شود که لازم است توسط دولت در ایفای نقش خود در سطح نظام سازی اتخاذ گردد:

▪ عدم رقابت دولت با بخش خصوصی؛

▪ عدم مداخله مستقیم دولت در شکل گیری نظام مشاوره؛

▪ کمک به رقابتی ساختن بازار؛

▪ پرهیز از سیاستگذاریهای مرتبط با صنعت به طور یک جانبه.

سازماندهی برای ایفای نقش یادشده دولت لازم است مرجع مشخصی را برای هماهنگیهای لازم با نظام مشاوره و حصول اطمینان از اتخاذ سیاستهای همسو در دولت و اجرای صحیح آن معین کرده و ساختار مناسبی برای آن در نظر گیرد.

● نکات حائز توجه در مدل ارائه شده

▪ لازم است به نکات زیــــر در جهت روشن تر سازی مدل ارائه شده توجه شود:

▪ سطوح اشاره شده در هرم نقش دولت و همچنین عوامل مشخص شده در هر سطح به‌طور مطلق قابل تفکیک نیستند و در مواردی به صورت کم و یا زیاد همپوشانی دارند؛

▪ در مقاله هرجا صحبت از مشاور شده است منظور نهادهای مشاوره هستند ونه افراد مشاور. هر جا منظور افراد بوده به آن اشاره شده است؛

▪ این مدل برای بیان انتظارات مشاور از دولت تهیه شده است. در مدل از نقش مشاور که سهم قابل توجهی در توسعه نظام مشاوره دارد صحبتی به میان نیامده است. شکل شماره سه درجات سهم مشاور و دولت را در سطوح مختلف مشخص می کند.

▪ در هرم نقش دولت در توسعه نظام مشاوره مدیریت همچنان که در شکل شماره چهار نمایش داده شده است، هرقدر از قاعده هرم فاصله بگیریم و به راس هرم نزدیک شویم ضرورت تعامل دولت با مشاور و هماهنگیهای لازم بین این دو نهاد بیشتر می شود.

● نتیجه گیری

دولتها در توسعه نظام مشاوره مدیریت در کشور نه تنها به عنوان کارفرمای بزرگ بلکه در راستای رسالتی که در زمینه توسعه ملی به عهده دارند، نقش اساسی دارند. وظایف دولت در این ارتباط در قالب مجموعه ای از عوامل اثرگذار بر سرنوشت مشاوره مدیریت مطرح می شوند. این مجموعه عوامل می تواند شرایط مساعدی را برای رشد و توسعه مشاوره مدیریت در کشور ایجاد کند. مجموعه این عوامل در قالب سه سطح قابل دسته بندی هستند.

تامین نسبی نیازهای هر سطح شرط لازم برای موضوعیت یافتن نیازهای سطح بعدی است. نکته حائز توجه در هرم نقش دولت در توسعه نظام مشاوره مدیریت این است که هرقدر از قاعده هرم به راس هرم نزدیک شویـم ضرورت تعامل دولت با مشاور بیشتر می شود.۱

پی نوشتها:

۱ - چکیده این مقاله به صورت سخنرانی توسط نویسنده در نخستین همایش مشاوره مدیریت و توسعه ملی (۲۸ و۲۹ تیرماه) با موضوع »انتظارات مشاوران مدیریت از دولت« ارائه شده.

۲ - SMITH, PETER AND MARK PETERSON, “LEADERSHIP AS EVENT MANAGEMENT: A CROSS - CULTURAL SURVEY BASED UPON MIDDLE MANAGERS FROM ۲۵ NATIONS”. PAPER PRESENTED TO THE SYMPOSIUM ON CROSS - CULTURAL STUDIES OF EVENT MANAGEMENT AT THE INTERNATIONAL CONGRESS OF PSYCHOLOGY, MADRID, JULY ۱۹۹۴.

۳- JIM COLLINS(۲۰۰۱), GOOD TO GREAT. HARPER PUBLICATION.

دکتر غلامرضا کیانی : مدیرعامل سازمان مدیریت فرا ، عضو هیئت علمی سازمان مدیریت صنعتی.

دکتر غلامرضا کیانی

منبع : ماهنامه تدبیر